دیه، یکی نهاد حقوقی در نظر گرفته شده در قانون مجازات اسلامی بوده که بعضی آن را نوعی مجازات مالی محسوب می کنند، لیکن، دیه یکی از انواع مجازات های قانونی برای جرایم غیر عمدی و جرایمی عمدی بوده که به هر دلیل در آن ها، امکان قصاص وجود نداشته باشد و یا بر دیه، مصالحه شود.
قاعده دیه زن نصف مرد
ماده 550 قانون مجازات اسلامی بیان می دارد: «دیه قتل زن، نصف دیه مرد است.»
همچنین به موجب ماده 560 این قانون: « دیه زن و مرد در اعضاء و منافع تا کمتر از ثلث دیه کامل مرد یکسان است و چنانچه ثلث یا بیشتر شود دیه زن به نصف تقلیل می یابد.»
بنابراین بر اساس شرع و قانون، دیه زن در قتل و در جنایت بر اعضا و منافع بدن که دیه آن ها، یک سوم یا بیشتر از یک سوم دیه کامل مرد باشد، نصف دیه مرد خواهد بود.
البته تبصره ماده 551 قانون مجازات اسلامی اذعان می دارد: «در کلیه جنایاتی که مجنی علیه مرد نیست، معادل تفاوت دیه تا سقف دیه مرد از صندوق تامین خسارتهای بدنی پرداخت می‌شود.»
همچنین، رای رای وحدت رویه شماره 777 مورخ 1398/02/31 بیان می دارد:
«با عنایت به مفاد ماده 289 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 در نحوه تقسیم‌بندی جنایات علیه نفس یا عضو یا منفعت و عمومیت مقررات تبصره ذیل ماده 551 این قانون، نظر به اینکه مکلف شدن صندوق تامین خسارت‌های بدنی به پرداخت معادل تفاوت دیه اناث تا سقف دیه ذکور امتنانی است لذا در کلیه جنایات علیه زنان، اعم از نفس یا اعضا، مابه‌التفاوت دیه مربوط به آنان، باید از محل صندوق مذکور پرداخت شود و بر این اساس آراء دادگاه‌های تجدیدنظر استان‌های لرستان و گلستان در حدی که با این نظر انطباق دارد به اکثریت آراء صحیح و قانونی تشخیص می‌گردد. این رای به استناد قسمت اخیر ماده 471 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 در موارد مشابه برای شعب دیوان عالی کشور و دادگاه‌ها و سایر مراجع اعم از قضایی و غیر آن لازم‌الاتباع است.»
دلیل تفاوت دیه زن و مرد
بر طبق قانون، مرد، ریاست مالی خانواده را بر عهده دارد و بایستی، نفقه زن و فرزندان خود را پرداخت کند، به همین دلیل، نبود او، می تواند آسیب های مالی جبران ناپذیری را به خانواده، از نظر اقتصادی، وارد کند و دیه او، می تواند تا حدی این زیان های وارده را کاهش دهد.
قانون، برای مردان عاقله، مسئولیت پرداخت دیه در برخی از جنایات را در نظر گرفته است و همین موضوع، موجب عدم توازن بین وظایف مردان و زنان می شود و شرع و قانون گذار، به تبعیت از شرع، دیه مردان را بیشتر از زنان در نظر گرفته تا بدین طریق، توازن را برقرار کند.
نظریه مشورتی قوه قضاییه بیان می دارد: «با توجه به فلسفه وضع تبصره ماده 551 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، مبنی بر یکسان‌ سازی دیه زن و مرد و با عنایت به اطلاق این تبصره، باید معادل تفاوت دیه جنین دختری که روح در آن دمیده شده است تا سقف دیه مرد، از صندوق تامین خسارت‌ های بدنی، پرداخت شود.»
پس، یکی از دلایل تفاوت دیه زن و مرد را می توان به پرداخت تفاوت دیه جنین دختری که روح در آن دمیده شده، تا میزان دیه مرد، از سوی صندوق تامین خسارت‌ های بدنی، است.
معنای قاعده دیه زن نصف مرد
معنای قاعده دیه زن نصف مرد است، این است که به موجب شرع و قانون دیه زنان در قتل و در جنایت بر اعضا و منافع بدن که دیه آن ها یک سوم یا بیشتر از یک سوم دیه کامل مرد شود، نصف دیه مردان است.